Aydınlatma teknolojisindeki gelişmelerin toplum yaşamı üzerinde olumlu etkileri olmuş ve yaşam kalitesi yükselmiştir.
Evde, hastanelerde, havaalanlarında, otoyollarda, alışveriş merkezlerinde ve otogarlarda aydınlatma teknolojisinin ürünleri kullanılmaktadır.
Aydınlatma teknolojisi, kullandığımız pek çok araçta uyarı amaçlı kullanılır Buzdolabının kapağı açıldığında lambanın yanması, ütü çalıştırıldığında ışığının yanması bu uygulamaya örnek verilebilir.
Aydınlatma teknolojisi sayesinde araçlar geceleri rahat bir şekilde kullanılır Araçların lambaları, yol kenarlarındaki lambalar araçların gece kullanımını kolaylaştırır.
Gereğinden çok ya da az aydınlatılmış ortamlar, görmeyi zorlaştırır. Yetersiz veya fazla aydınlatma, gözlerimizin yorulmasına neden olur.
Gece ders çalışırken masa lambası kullanmak göz sağlığımız için yararlıdır. Ancak lambanın doğru bir konumda bulunması gerekir. Sağ elini kullananlar için ışık, soldan gelmelidir. Sol elini kullananlar için ise ışık sağdan gelmelidir.
Aydınlatmada ışığın parlaklığı, çeşidi ve maliyeti de önemlidir. Verimlilik ve maliyet hesabı, enerji tasarrufunun birinci adımıdır.
Ampuller farklı güçlerde üretilir. Gücü az olan ampuller az, çok olanlar ise daha çok aydınlatma sağlar. Bu nedenle ışık ihtiyacı az olan yerlerde gücü az olan ampuller kullanılmalıdır. Böylece enerji tasarrufu sağlanmış olur.
Günümüzde aydınlatmanın pek çok kısmı flamanlı, floresans ve civalı lamba ile gerçekleştirilmektedir. Aydınlatmada kullanılan bazı terimler anlaşmazlığa sebep olabilir.
Işık kontrolü: Aydınlatma iki gaye için kontrol edilir.
1. Belirli bir noktadaki aydınlatmayı arttırmak için.
2. İstenmeyen yansıtmaları azaltmak için.
Bir floresan lambada yansıtıcıları kullanarak aşağı doğru aydınlatma kontrol edilebilir. Masa lambasının abajuru ışığın göze gelmesini önlerken, ışığı masaya ve tavana aksettirerek aydınlatmayı sağlar.
Işık kaynağının şekli: Işık kaynakları üç ana şekildedir. Nokta, doğrusal ve yüzeysel. Flamanlı ve civalı lamba pratik uygulamalardaki nokta kaynaklara misaldir. Floresan lamba ise doğrusal bir ışık kaynağıdır. Bir panel lamba ise yüzeysel bir ışık kaynağıdır. Parlaklığı çalışma alanlarının aydınlatılmasına yetecek kadar değildir. Bu panellerin arkasında normal ve floresan ampuller bulunur.
Lüks sıcak ve soğuk beyaz lambalar standart tiplerine nazaran daha fazla kırmızı ışık yayarlarsa da, toplam ışık çıkışı üçte bir daha azdır. Floresan lamba kullanan bir kimse, ya sıcak beyaz veya lüks sıcak beyaz lamba kullanmalıdır.
Aydınlatmada ışık şiddeti birimi “mum”, ışık akısı birimi “lümen”, aydınlatma birimi ise “lüks”tür.
Mum: Platinin ergime sıcaklığı olan 1760°C’de bulunan siyah bir cismin 1cm2lik yüzeyinin kendisine dik doğrultuda verdiği ışık şiddetinin 1/60’idir.
Lümen: Bir mum şiddetindeki bir kaynağın bir metre uzaktaki bir metre karelik bir yüzeye dik olarak gönderdiği ışık miktarıdır.
Lüks: Bir metre karelik bir yüzeye düşen ışık akısı miktarı bir lümen ise, bu yüzeyde meydana gelen aydınlanmadır.
Işık şiddeti I olan bir kaynağın yayacağı toplam ışık akısı miktarı f ise:
f = 4.p.I’dır.
Bir yüzeydeki aydınlatma şiddetini E ile, yüzey alanını A ile gösterirsek:
E = f/A’dır.
Bir şehir yolundaki ışıklandırmanın ortalama değeri 10-20 lüks arasında değişirken, güneşli bir günde güneşin temin ettiği aydınlatmanın değeri 50.000-70.000 lüks arasında bulunmaktadır.
Aydınlatma, aydınlatmanın yapıldığı yer ve gayesi bakımından pek çok çeşide ayrılır. Bunların bazıları şunlardır:
Fabrika ve işyerlerinin aydınlatılması: Uygun çalışma ortamının temini için havanın berrak olmadığı zamanlarda fabrika ve işyerlerinde gündüz de sun’i aydınlatma devam eder. Sun’i aydınlatma tesisleri, ışığın mümkün olduğu kadar düzgün bir dağılışını sağlamak gayesiyle yapılmış olup, özel durumların dışında mahalli aydınlatmada kullanılmaz. Gölgelerin yok edilmesine ve lambaların gözü kamaştırmayacak şekilde yerleştirilmesine ayrı bir önem verilir. Yüksekliği sınırlı olan işyerlerinde tek veya bir kaç sıra halinde dizilen projektörlere yerleştirilmiş lambalar kullanılır. Yüksekliği 8 metreyi aşan işyerlerinde ise yuvarlak floresan lambalar tercih edilir. Böylece ekonomik bir aydınlatma sağlanmış olur.
Büro ve okul aydınlatması: Büro ve okullarda ışık, muhakkak tek biçim ve bunun yanında mümkün olduğu kadar güneş ışığına benzer biçimde yayılmış olmalıdır. Yazı ve çizim masalarının üzerinde aydınlatmayı temin eden tek lamba kullanılması mahzurludur. Bu, gözlerin çok çabuk yorulmasına sebeb olur. Gözü en fazla yoran ışıklar tek noktadan gelen ışıklardır. Lambaların parlaklığını gidermek ve dağınık bir ışık akısı elde etmek için özel surette hazırlanmış, ekranları pleksiglas levhaları ile yapılan floresan tüplü plafonyeler kullanılır.
Evlerin aydınlatılması: Mutfak, banyo ve böyle yerlerde tavanda basit ve kullanışlı tüp şeklinde floresan lambaları ile elde edilen büyük şiddette bir ışıklandırma gerekebilir. Işıklandırmada kayıp olmaması için veya daha az olması için tavanı ve duvarları ışığı en az şekilde emen beyaz veya çok açık renklere boyamalıdır. Odalardaki ışıklandırmada dolaylı aydınlatma elverişlidir. Böylece tavan ve duvarlardan yansıyarak yayılan ışıklandırma göze en az zarar veren aydınlatma sistemidir.
Umumi yerlerin aydınlatılması: Postahane, lokanta, otel salonları ve benzeri yerlerde, evlerdekine benzeyen, fakat bu yerlerin mühim vasıflarını ortaya koyan özel bir aydınlatma sistemi gerekebilir. Neon lambalarıyla, çok renkli ışıklı tabelalar gerçekleştirilir. Bunlarla, özel etkiler meydana getirecek şekilde düzenlenebilen ışıklar elde edilir. Mahallelerde daha geniş bir görüş alanı sağlamak için düzlem ayna kullanılarak aydınlatma yapılır. Yoğunluğu sınırlı olan direkt bir aydınlatmanın yarı gölgesi içinde ışık lekeleri halinde hasıl olan ayaklı küçük masa lambaları, umumi yerlerin aydınlatılmasında kullanılan belli başlı araçlar arasında sayılabilir.
Bina ve abidelerin aydınlatılması: Bu aydınlatmanın gayesi, geceleyin de görünümü sağlamaktır. Genellikle belirli ve uygun noktalardan aydınlatılacak yapılara ışık demetleri yöneltilir. Bu iş, ışık ve gölgeler meydana getiren projektörler ve beyaz ışık veren lambalarla gerçekleştirilir. Bazı özel durumlarda binaların üstlerine de lambalar yerleştirilmektedir.
Yolların aydınlatılması: Cadde, meydan ve umuma ait açık sahaların aydınlatılması, uygun yerlere konulan demir veya beton direklere yerleştirilen içerisinde floresan veya beyaz ışık lambalarının bulunduğu reflektörler vasıtasıyla yapılır. Direkler üzerine yerleştirilen reflektörlerin yerden yüksekliği 8 metre ve direkler arasındaki mesafe ise aydınlatılan sahanın önemine ve lambaların kuvvetine göre 15-30 metre arasında değişmektedir. Ayrıca yolların önemine göre kullanılan lambalar da değişiklik arz eder. Büyük caddeler yuvarlak floresan lambalarla, orta büyüklükteki ikinci derece öneme sahip caddeler tüp şeklindeki floresan lambalarla, tarihi özellikleri olan cadde ve alanlar beyaz ışık veren lambalarla, kavşak noktaları ve bilhassa sis olan mevkiler sarı monokromatik ışıklı, sodyum buharlı lambalarla aydınlatılır. Otoyollarındaki tünel girişlerinde, sürücülerin gündüzleri gün ışığında, tüneldeki ışıklandırmaya alışmalarını sağlamak için yoğun bir aydınlatma yapılır.
Havaalanı aydınlatılması: Emniyet yönünden dış aydınlatmanın önemli olduğu bir yer de havaalanlarıdır. Pilot gece inişe geçtiğinde, iniş yerinde ışıkların yanıp söndüğünü görür. Bu ışıklar meşalede bulunan bir ateş topu gibi görülür. Bu ışık için, yüksek güç kullanılır ve eşit aralıklarla yanıp söner.